Dzieci i młodzież w wieku szkolnym powinny:
mieć dostęp do wiedzy i umiejętności niezbędnych dla promowania zdrowia,
wzrastać w otoczeniu sprzyjającym zdrowiu i bezpieczeństwu,
mieć możliwość udziału w działaniach na rzecz promocji zdrowia (wraz z rodziną i ze społecznością, w której wzrastają).
Głównym miejscem budowania prozdrowotnych postaw jest rodzina i szkoła, ale ważną rolę odgrywa także środowisko rówieśnicze i miejsce zamieszkania.
Od kilku lat, w ramach toczącego się dyskursu na temat konieczności upowszechnienia nauczania z zakresu edukacji i promocji zdrowia w szkołach, pod dyskusję podaje się głownie dwa tematy:
Kto ma prowadzić edukację zdrowotną? Czy mamy w tym zakresie odpowiednio wykwalifikowaną kadrę?
Czy edukacja zdrowotna powinna odbywać się w ramach osobnego przedmiotu? Czy państwo stać na wprowadzenie analogicznych np. do Edukacji dla Bezpieczeństwa - lekcji Edukacji dla Zdrowia?
Obecnie edukacja zdrowotna dzieci i młodzieży odbywa się w ramach innych przedmiotów np. podczas lekcji biologii czy wychowania fizycznego. Wydaje się, że wprowadzenie do szkół przedmiotu z zakresu Promocji Zdrowia i Edukacji Zdrowotnej jest tylko kwestią czasu. Istnieje przecież mnóstwo czynników, które powinny skłonić nas do wyjątkowej troski o zdrowie, do edukowania dzieci na temat konieczności i możliwości dbania o własne zdrowie.
Żyjemy coraz dłużej, jednocześnie dotyka nas coraz więcej chorób cywilizacyjnych, takich jak nowotwory złośliwe. Styl życia w bardzo znacznym stopniu wpływa na zachorowalność na wiele chorób. Prewencja w zakresie ochrony własnego zdrowia staje się jednym z ważniejszych wyzwań, przed którymi będą musiały stanąć w przyszłości nasze dzieci.
W szkołach nie ma jeszcze osobnego przedmiotu, w ramach którego uczniowie nabywaliby wiedzę na temat zdrowia. Nie oznacza jednak, że szkoły nie realizują działań z zakresu edukacji zdrowotnej. Wiele polskich szkół uzyskało miano „Szkoły Promującej Zdrowie”. Placówki te w sposób zaplanowany i ciągły kształtują nie tylko szkolną, ale i lokalną politykę prozdrowotną. Już przed pierwszą wojną światową w szkołach odbywały się tzw. pogadanki na temat zdrowia, jednak początki „Szkoły Promującej Zdrowie” sięgają w Polsce lat dziewięćdziesiątych dwudziestego wieku. Jej charakter ewaluuje wraz ze zmianami, które następują w szkołach.
Szkoły aspirujące do znalezienia się w gronie „Szkół Promujących Zdrowie”, powinny realizować zadania z zakresu edukacji zdrowotnej w obowiązkowym programie nauczania; cechować się etosem zdrowia w szkole oraz współpracować z rodzicami i społecznością lokalną w celu wzmocnienia i utrwalenia wiadomości, których dziecko uczy się w szkole.1 Głównym celem szkół, które deklarują chęć promowania zdrowia jest dbałość o zdrowy styl życia swoich uczniów. „Szkoły Promujące Zdrowie” powinny tworzyć sprzyjające zdrowiu oraz bezpieczeństwu środowisko (fizyczne i społeczne), a wszyscy członkowie społeczności szkolnej powinni mieć możliwość kontrolowania, co więcej poprawiania stanu swojego zdrowia.
Edukacja zdrowotna związana jest z wychowaniem zdrowotnym, które zaczyna się właściwie z chwilą narodzin dziecka. Istnieją różne, następujące po sobie szczeble wychowania zdrowotnego i wiążą się one przede wszystkim z cyklem życia wzrastającego człowieka.
Na szczeblu heteroedukacji dzieci są podmiotem zabiegów pielęgnacyjnych. W tym okresie uczą się podstawowych czynności higienicznych takich jak mycie rąk.
Etap autoedukacji dotyczy dzieci będących w pełni okresu pokwitania, które już w sposób świadomy podchodzą do własnego zdrowia. W tym czasie zachowania zdrowotne powiązane są najczęściej z nawykami. Na tym etapie występuje skłonność do przyswajania promowanych przez otoczenie wzorów zachowań.
Heteroedukacja odwrócona odnosi się do momentu, w którym ludzie sami zaczynają wychowywać innych. Nie wiek, a świadomość stanowi tu najważniejsze kryterium świadczące o wejściu w etap heteroedukacji odwróconej. W tej fazie świadomość jest już tak duża, że nie tylko przestrzega się zasad, ale również poucza się innych i zwraca się uwagę na wartości związane ze zdrowiem, które na tym etapie są już niepodważalne.
Z punktu widzenia edukatora zdrowotnego to moment osiągnięcia sukcesu. I co ważne mamy coraz więcej nastolatków, a nawet dzieci, które osiągnęły już etap heteroedukacji odwróconej.
Wyrobienie nawyku dbałości o zdrowie jest przejawem odpowiedzialności nie tylko za siebie, ale również za całe społeczeństwo. Dotyczy to nas wszystkich.
Przypisy:
Syrek E., Borzucka-Sitkiewicz K., Edukacja zdrowotna, Warszawa 2009.