Profilaktyka Edukacja i Promocja Zdrowia

DO LEKARZA POZ NIE TYLKO PO RECEPTĘ I SKIEROWANIE

Podstawowa Opieka Zdrowotna to pierwszy i pod wieloma względami najważniejszy element systemu ochrony zdrowia. Często niedoceniany lub pomijany w kontekście ogromnego znaczenia dla zdrowia ogółu populacji. Przychodnia POZ to miejsce, w którym pacjent rozpoczyna historię swojej choroby, ale jednocześnie to miejsce, w którym powinien uzyskać prewencyjne wsparcie w zakresie profilaktyki i promocji zdrowia, tak by wyprzedzić chorobę. To miejsce, w którym zespół specjalistów medycznych (lekarz, pielęgniarka, położna) każdego dnia z pełnym zaangażowaniem realizuje swoje zadania.

Mówiąc o profilaktyce szczególnie nowotworowej należy podkreślić, że POZ dysponuje niepełnym pakietem świadczeń medycznych, chodzi głównie o badania diagnostyczne. W efekcie powoduje to często niezrozumienie ze strony pacjentów, którzy przychodząc do lekarza pierwszego kontaktu nastawieni są na kompleksową i pełną diagnostykę. W innych krajach europejskich przykładowo w Wielkiej Brytanii czy Szwecji lekarze rodzinni mają większe niż ich koledzy w Polsce możliwości diagnostyczne, ale też częściej prowadzą pacjentów z chorobami przewlekłymi, odciążając w ten sposób lekarzy specjalistów. Niemniej jednak system ochrony zdrowia w przywołanych krajach stwarza inny niż w Polsce podział kompetencji i środków, dlatego sytuacji w innych państwach nie można odnieść wprost do polskich realiów. Warto przypomnieć, że lekarz podstawowej opieki zdrowotnej to raczej określenie funkcji, stanowiska na jakim pracuje lekarz. Lekarzem POZ może być specjalista medycyny rodzinnej, internista, pediatra, może to być też lekarz bez specjalizacji, mający uprawnienia do pracy w POZ.

Czy pacjenci ufają swojemu lekarzowi POZ?

Z badań przeprowadzonych przez CBOS w 2017 roku1 wynika, że generalnie TAK. Przychodnię POZ wybrało prawie 100% respondentów. Nie zrobiło tego tylko 2% ankietowanych. Są to prawdopodobnie osoby, które właściwie nie chorują albo zwyczajnie nie pamiętają sytuacji wyboru lekarza POZ. Pacjenci zapisani do danej przychodni z reguły znają swojego lekarza (92%), tylko nieliczni (8%) nie wiedzą jak nazywa się ich lekarz (albo/i jak wygląda). Respondenci, którzy znają swojego lekarza POZ zazwyczaj mają do niego zaufanie (92%), z czego ponad połowa (53%) stwierdza to w sposób zdecydowany. Tylko nieliczni (6%) deklarują brak zaufania do swojego lekarza.

Czym zajmuje się WSPÓŁCZESNY POZ?

Współczesny POZ to już nie tylko ośrodek, w którym leczy się pacjentów. Ustawa o podstawowej opiece zdrowotnej jasno definiuje cele POZ:

• zapewnienie opieki zdrowotnej nad świadczeniobiorcą i jego rodziną

• koordynacja opieki zdrowotnej nad świadczeniobiorcą w systemie ochrony zdrowia

• ocena potrzeb oraz ustalenie priorytetów zdrowotnych populacji objętej opieką oraz wdrażanie działań profilaktycznych

• rozpoznawanie, eliminowanie lub ograniczanie zagrożeń i problemów zdrowia fizycznego i psychicznego

• zapewnienie profilaktycznej opieki zdrowotnej oraz promocji zdrowia dostosowanych do potrzeb różnych grup społeczeństwa

• zapewnienie edukacji świadczeniobiorcy w zakresie odpowiedzialności za własne zdrowie i kształtowanie świadomości prozdrowotnej

Jak wyprzedzić chorobę? Nowe zadania dla POZ

W ostatnich latach obserwujemy znaczną zmianę w podejściu do zdrowia. Zaczęto analizować je w sposób holistyczny. Wzrosła też rola samych pacjentów, od których oczekuje się współodpowiedzialności za własne zdrowie. Nastąpiła również reorientacja świadczeń zdrowotnych. Sprawność systemu ochrony zdrowia ma duże znaczenie w zakresie przywracania zdrowia lub ograniczania ujemnych skutków choroby, ale niezwykle ważna jest także prewencja, za którą w znacznym stopniu odpowiadają sami pacjenci. Nie ma chyba osoby, która nie znałaby maksymy „O wiele bardziej opłaca się zapobiegać niż leczyć”. Zresztą nie jest to tylko kwestia opłacalności, ale odpowiedzialności za zdrowie całego społeczeństwa.

To pozornie proste zadanie wymaga od lekarzy umiejętności przeprowadzenia trafnej diagnozy sytuacji demograficzno-epidemiologicznej, analizy i określenia potrzeb zdrowotnych swoich pacjentów oraz umiejętności zaplanowania i wdrożenia działań długofalowych. Profesjonalny zespół musi także dysponować gruntowną wiedzą z zakresu promocji zdrowia i edukacji zdrowotnej. Lekarze i pielęgniarki bardzo często traktują te zadania jako "zło konieczne", zdecydowanie skłaniając się ku czynnościom typowo medycznym.

Zarówno realizacja zadań z zakresu profilaktyki jak i wynikająca z przepisów konieczność koordynacji opieki nad świadczeniodawcą, wymuszają na POZ reorganizację, a przynajmniej modyfikację dotychczasowych ram działania. W ochronie zdrowia wzrasta znaczenie działań prewencyjnych, które oparte są między innymi na umiejętności edukowania społeczeństwa. Coraz większe znaczenie ma także gotowość do współpracy i kooperacji z innymi podmiotami, nie tylko medycznymi.

Lekarz rodzinny - przewodnikiem pacjenta

Lekarze potwierdzają często, że są dla pacjentów, kimś więcej niż tylko „medykami”. Taki kontakt, daje możliwość „przemycenia” treści związanych z edukacją czy profilaktyką.

Parafrazując wypowiedź entuzjastki działań profilaktycznych w POZ, dr n. med. Elżbiety Tomiak, lekarki rodzinnej z Otynia, wiceprezes Kolegium Lekarzy Rodzinnych w woj. lubuskim: Lekarz rodzinny zna swoich pacjentów najdłużej i najlepiej. I przez to może skuteczniej niż inni specjaliści wpływać na zachowania zdrowotne swoich pacjentów.2

Możliwość wykorzystania tego faktu stawia Podstawową Opiekę Zdrowotną przed znacznym wyzwaniem, jakim jest wzmocnienie potencjału społeczeństwa w odpowiedzialności za zdrowie swoje i bliskich. Lekarz POZ ukierunkowuje swoje myślenie nie tylko na chorych, ale także na całą populację.